Op de basisscholen knelt de sluiting van de scholen vanwege de coronapandemie het meest. Hoe houd je de beweeglijke kinderen thuis bij de les voor de computer? Leren ze wel genoeg op afstand? Wat weten we tot nu toe over de leerachterstanden onder leerlingen in het basisonderwijs door onlineonderwijs? En hoe erg zijn die paar extra weken zonder les in de klas op school? 

 

Dat de middelbare scholen zouden sluiten, dat was niet echt een verrassing, de vraag was meer wanneer? Bij basisscholen is dat anders. De herinnering van veel leerkrachten, leerlingen en ouders gaan meteen terug naar maart dit jaar toen de scholen drie maanden over moesten naar onlineonderwijs. Dat gebeurde met horten en stoten. Scholen zijn nog elke dag bezig om de boel weer op de rails te krijgen na die eerste lockdown, die ook begon met een paar weken. En nu weer een nieuwe sluiting tot 18 januari. Hoe erg is dat? 

 

Hoe staan de basisschoolleerlingen ervoor na driekwart jaar coronaperikelen? Cito deed onderzoek naar het effect van afstandsonderwijs op de leerresultaten na de eerste lockdown. De algemene conclusie: alle basisschoolleerlingen hebben vertraging opgelopen met rekenen, spelling en begrijpend lezen ten opzichte van eerdere jaren. De omvang van de groep leerlingen die op het laagste vaardigheidsniveau zit, is toegenomen en de groep kinderen die op het hoogste vaardigheidsniveau zit, is afgenomen. Hebben ze dan niets geleerd? Nee. ’Het tegendeel is waar’, schrijven onderzoekers van cito in hun rapport van november. ,,De geboekte leergroei is echter wat kleiner dan de leergroei die we zouden verwachten op basis van voorgaande jaren.’ Opvallend is ook de conclusie dat verschillen tussen leerlingen niet groter zijn geworden. 

 

Inlopen 

 

Leerkracht Maarten Wijker van een basisschool in de IJmuidense wijk Zeewijk heeft alles weer op de rit voor de twee weken onlineonderwijs. Een achterstandswijk wil Wijker het niet direct noemen. Zeewijk is een wijk met inwoners van allerlei achtergronden: een doorsnee van de Nederlandse samenleving, met alle problemen die daarbij horen. Wijker: ,,Het programma is klaar, iedereen heeft weer een laptop. Ik heb nu groep 8 dus die hoef je niet zoveel meer uit te leggen. Ik word nog wel gebeld door leerlingen van andere groepen met ouders die nauwelijks Nederlands spreken, omdat ze problemen hebben met inloggen of zo. Dan kan je handleidingen versturen wat je wil, maar dat heeft niet zoveel zin.’’ De leraar heeft een gemengd gevoel over de opgelopen leerachterstanden. Natuurlijk lopen de kinderen iets achter, zegt hij. ,,Maar dat lopen ze wel wel weer in.’’ Het is niet allemaal kommer en kwel. ,,Zo’n kind van negen dat zelf actie onderneemt om in het systeem te komen of dat voor een broertje regelt omdat de ouders niet naar school durven te bellen. Dat zijn ook belangrijke vaardigheden.’’ Bij de eerste lockdown waren er leerlingen ’zoek’, dus ging Wijker op de fiets langs om ze thuis voor de computer bij de les te krijgen. Dat zal na de kerstvakantie minder het geval zal zijn, vermoedt hij. ,,Maar als het nodig is, sta ik weer bij ze op de stoep.’’

Wijker heeft zich gestoord aan de de kritiek dat de basisscholen vervroegd open zouden moeten omdat ouders de sluiting beleefden als een ’elektronische enkelband’ alleen maar bedoeld om hen thuis te houden. ,,Ik snap dat iedereen verzadigd is van corona. Maar het is toch ook mooi dat je weer thuis bent met het hele gezin? Het draait toch niet alleen om werk? School is geen kinderopvang.’’ 

De Tweede Kamer wil dat Rutte bekijkt of de basisscholen een week eerder open zouden kunnen om leerachterstanden door les op afstand te voorkomen. Daar ziet Wijker niet zoveel in. ,,Ik zou het zo houden. Dus niet wéér veranderen. Natuurlijk is les op school het beste maar die paar extra weken redden we wel. Wat er in zit bij kinderen, komt er echt wel uit, het kan soms alleen wat langer duren. Het voordeel is dat ik vijf dagen werk waardoor ik de kinderen goed in de smiezen heb. Misschien mag ik dat niet hardop zeggen, maar het gaat ook om de kwaliteit van de leerkrachten. Ik zie ook scholen waar alles over de schutting wordt gedonderd en dan is het: ’succes ermee’. Dan hebben leerachterstanden dus niet zoveel met corona te maken’’, zegt de leerkracht die zelf anderhalve week met corona ziek thuis zat. ,,Waarschijnlijk opgelopen via mijn kinderen die op de middelbare school zitten.’’ 

Wijker heeft nog wel eens heimwee naar de periode vlak voor de zomervakantie toen de school een paar weken in halve klassen opstartte. ,,Een verademing. Fantastisch. De leerlingen gingen als de brandweer’’, zegt hij. ,,Dat onderstreept maar weer eens de noodzaak van kleinere klassen.’’ 

De verschillen tussen scholen zijn dit lopende schooljaar groot. Vielen op de ene school leraren en leerlingen bij bosjes om door corona of quarantaineregels, andere scholen hadden er minder mee te maken. Pedagoog Kees van Overveld adviseert scholen over hoe ze kinderen op afstand kunnen bijstaan, wat natuurlijk lastiger is dan in een klaslokaal. Leerkrachten missen de observaties tijdens een gewone les maar moeten het straks weer doen met signalen via een monitor. De pedagoog is niet verbaasd over de opgelopen leerachterstanden. ,,Als je niet lekker in je vel zit, dan leer je moeilijker. In een gewone klas is dat al lastig, laat staan op afstand. We zien meer stress, frustratie en gedragsproblemen bij kinderen in deze coronatijd.’’ 

Bij les op afstand is het ook belangrijk om de groep in de gaten te houden. Van Overveld: ,,Door de eerste lockdown en straks door de extra paar weken onlineles is het groepsproces in een klas verstoord. Van scholen krijg ik te horen dat de groepsvorming soms slecht verloopt. Een klas is nog niet zomaar een groep die voor elkaar zorgt en voor elkaar opkomt. Daar moet je dus extra aandacht aan besteden.’’ Leerkracht Wijker laat bijvoorbeeld de kinderen tiktokfilmpjes maken die ze daarna aan elkaar laten zien tijdens de onlineles. ,,Daarmee creëer je ook groepsgevoel in een klas. Of je kunt ze recepten laten maken waarbij kinderen van alles moeten uitrekenen. En dan samen met de ouders iets bakken. Zo betrek je de ouders er ook bij.’’ 

Weer open 

Als alles goed gaat, mogen de scholen vanaf 18 januari weer open. Hoe lang duurt het voordat de boel dan weer op de rit staat? Van Overveld: ,,Net als na de zomervakantie moeten leerkrachten in het begin de teugels even flink aantrekken. Ik denk dat binnen een, twee weken een klas weer op orde is. Het is belangrijk om bij de lessen online, maar straks weer fysiek, zo snel mogelijk een ritme te vinden met de leerlingen.’’ Die paar extra weken les op afstand zijn geen ramp, denkt de pedagoog, van wie de basisscholen niet zo nodig een week eerder open hoeven. ,,Als je het vergelijkt met het buitenland krijgen Nederlandse leerlingen relatief veel contacturen. Voor het overgrote deel van de leerlingen zal dat geen desastreuze gevolgen hebben. En anders kunnen we er altijd voor kiezen om kort wat meer lestijd in te roosteren.’’